<aside> 🎧
🎯 Temel Tanım: Türev araçlar, başka bir varlığın değerine bağlı olarak değer kazanan veya kaybeden finansal araçlardır.
📌 Dayanak Varlık Olabilecekler:
✨Bilmeniz Gereken Terimler:
🛡️ Ne İşe Yarar? Türev araçlar genellikle bir sigorta gibi çalışır. Örneğin, bir çiftçi hasadını güvence altına almak için gelecekteki fiyat düşüşlerine karşı kendini koruyabilir.
💡Basit Örnek: Bir döviz bürosu düşünün. 3 ay sonra elinize geçecek dolarları şimdiden garantili bir kurdan TL'ye çevirmeyi anlaşabilirsiniz. Bu sayede kur değişiminden etkilenmezsiniz.
Geleneksel olarak türev araç denildiğinde başlıca 4 çeşit türev araçtan bahsedilmektedir. Bunları;
4.1.1.1.Vadeli Satım Sözleşmeleri (Forward Contracts)
🔑 Temel Tanım: Forward sözleşmesi, iki kişinin gelecekte bir şey alıp satmak için bugünden anlaşması gibidir.
📝 Önemli Özellikler:
🌍 Forward Sözleşme Çeşitleri:
⚠️ Önemli Not: Bu sözleşmelerde en büyük risk, karşı tarafın sözünü tutmama ihtimalidir.
4.1.1.2.Vadeli İşlem Sözleşmeleri (Futures Contracts)
🎯 Temel Tanım: Vadeli işlem sözleşmeleri, gelecekte belirli bir tarihte, önceden belirlenen bir fiyattan alım-satım yapmak için borsada yapılan standart sözleşmelerdir.
⚡ Önemli Özellikler:
🔄 İki Ana Türü:
💰 Nasıl İşler?
💡 Basit Örnek: Bir çiftçi, 6 ay sonra hasat edeceği buğdayı şimdiden belirli bir fiyattan satmak istediğinde vadeli işlem sözleşmesi yapabilir. Böylece fiyatlar düşse bile kazancını garantiye almış olur.
Forward Sözleşmeleri ile Farkı
Önceki bölümlerde hem forward hem de vadeli işlem sözleşmeleri hakkında temel bilgiler verilmiştir. Gelecekteki belli bir tarihteki yükümlülük içeren bu iki türev araç sözleşmesi arasındaki farklara ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda genel olarak özetlenmiştir.
Tablo 5.1.: Forward Sözleşmeler ile Vadeli İşlem Sözleşmeleri Arasındaki Farklar
| Vadeli İşlem Sözleşmeleri | Forward Sözleşmeleri |
|---|---|
| Borsada işlem görür | Tezgâhüstü piyasada işlem görür |
| Asli unsurları standartlaştırılmış sözleşme | Asli unsurları taraflar arasında serbestçe belirlenen adi sözleşme |
| Teslimat için belirlenmiş birçok tarih vardır | Belirlenmiş tek bir teslimat tarihi |
| Kâr/zarar günlük olarak hesaplanır (marking to market) | Kâr/zarar vade tarihinde ortaya çıkar |
| Pozisyon genellikle vade tarihinden önce kapatılır | Pozisyon vade tarihinde kapatılır |
| İşlem yapabilmek için teminat yatırmak | |
| zorunludur | Teminat zorunlu değildir |
| Takas kuruluşu olduğundan kredi riski yoktur veya çok düşüktür | Takas kuruluşu olmadığından tarafların |
| sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine | |
| getirememe (kredi) riski vardır |
4.1.1.3.Opsiyon Sözleşmeleri
📌 Opsiyon işlemlerinde iki temel pozisyon vardır:
💰 Önemli terimler:
🔍 Basit bir örnek: Diyelim ki bir hisse senedini 3 ay sonra 100 TL'den alma hakkı için bir opsiyon aldınız. 3 ay sonra:
Tablo 5.2.: Opsiyon Sözleşmelerinin İşleyişine İlişkin Özet Bilgiler
| Taraflar | Opsiyon Türü | |
|---|---|---|
| Alım Opsiyonu (Call Option) | Satım Opsiyonu (Put Option) | |
| Alıcı (Buyer, Holder, Long Position) | Alma hakkı verir. | Satma hakkı verir. |
| Satıcı (Seller, Writer, Short Position) | Alıcı Opsiyonu işleme koyarsa dayanak varlığı satma yükümlülüğü doğar. | Alıcı opsiyonu işleme koyarsa |
| dayanak varlığı satın alma | ||
| yükümlülüğü doğar. |
Alıcı, opsiyonu işleme koyarsa; alım opsiyonunda karşı taraf için dayanak varlığı satma, satım opsiyonunda karşı taraf için satın alma yükümlülüğü doğar.
Opsiyon sözleşmeleri bir sigorta mahiyetinde olup, opsiyon primi de sigorta primi yerine geçer ve sahibine bir talep hakkı verir. Opsiyon primi bu talep hakkına sahip olmanın maliyeti olup, bu hak kullanılsın veya kullanılmasın opsiyon primi alıcıya geri ödenmez. Alıcının opsiyon sözleşmesini alması esnasında ödediği opsiyon primi dışında hiçbir yükümlülüğü bulunmamaktadır.
Opsiyon primini etkileyen birden fazla faktör vardır. Bu faktörlerden bazıları;
🎯 Opsiyon sözleşmelerinin temel amacı sabit fiyat garantisi sağlamaktır. Çoğu zaman dayanak varlığın gerçek teslimi için değil, fiyat garantisi için kullanılır.
💡 İşleyişi şöyle düşünebilirsiniz:
🏦 Opsiyon sözleşmeleri iki farklı piyasada işlem görebilir:
📝 Sözleşmelerde çoğu şey standarttır ancak iki önemli konuda pazarlık yapılır:
⚠️ Önemli Not: Organize piyasalarda işlem yaparken takas merkezi güvencesi vardır. Ancak tezgah üstü piyasalarda satıcının yükümlülüğünü yerine getirmeme riski bulunur.
Opsiyon Sözleşmelerinin Türleri:
***i)*Haklar Açısından Opsiyon Türleri
***ii)*Dayanak Varlığı Açısından Opsiyon Türleri
4.1.1.4.Swap Sözleşmeleri
Risk yönetiminin en temel aracı türev araçlardır. Bu araçlar, sermaye piyasasında taraflar arasında yapılan sözleşmelerdir. Türev araçlar üç temel amaçla kullanılır: riskten korunma, spekülasyon ve arbitraj.
Riskten Korunma (Hedging)